1. TANIMI VE YAŞAYIŞI

Baklagil tohumböcekleri Coleoptera takımı Bruchidae familyasına ait zararlılar olup, yıl içinde “çok döl veren türler” olarak iki gruba

yıl içinde “tek döl veren türler” ayrılır.

Tek döl veren türler

Bezelye tohumböceği

Bakla tohumböceği

Mercimek tohumböceği

Ortadoğu mercimek tohumböceği

Akdeniz mercimek tohumböceği

Çok döl veren türler

Fasulye tohumböceği

Börülce tohumböceği

1.1. Tek Döl Veren Türlerin Tanımı

Bezelye tohumböceği:

Ergin, 4-5 mm boyunda, oval şekil­de, biraz yassı, siyah renkli olup, üzeri gri, beyazdan açık kahveren­gine kadar değişen kıa ve sık tüylerle örtülüdür. Kanat üzerinde ortaya yakın kısmında beyaz bir bant vardır. Antenler 11 segmentlidir. İlk dört anten segmenti ile birinci çift bacakların tibia ve tarsus kısmı kır­mızı kahve, diğer kısımları siyahtır.

Yumurta, portakal sarısı renginde, oval şekilde, bir ucu daha geniş ve Şekil 81. Bezelye tohumböceği ergini ve zararı, yuvarlak olup 0.55-0.65 mm boyun dadır. Larva, krem renkte, baş koyu kahverengidir. Birinci dönemde bacaklı, taneye girdikten sonra bacakları kaybolur ve son dönemde renk kirli beyazdır. Pupa açık kahverengindedir.

Bakla tohumböceği:

Erginin vücudu oval şekilde biraz yassılaşmış olup siyah renkli ve üzeri sarı, gri, koyu kahverengi ve beyaz kıllarla örtülüdür. Vücut boyu 3.5^1.5 mm’dir. Kanat üzerinde beyaz ince iki bant bulunur. İlk dört anten halkası ve ön bacakların tümü ile orta bacağın tarsusu kızılımsı açık kahverengi, diğer kısımlar siyah renktedir. Yumurta, oval şekilde, ilk bırakıldığında parlak, şeffaf krem renginde olup, zamanla bulanık beyaz ve donuk krem rengine dönüşür. Yumurta boyu ortalama 0.6 mm’dir. Olgun larva, beyaz krem renginde hafif kavisli ve bacaksızdır. Pupa, ovalimsi şekilde, krem renginde, gözler koyu, ergine ait ağız parçala­rı, anten ve bacaklar belir­gindir.

Mercimek tohumböceği: Ergin genel olarak gri renkli ve üzeri beyazımsı lekeli olup, 3 mm boyundadır. İlk beş anten segmenti ile ön ve orta bacağın tibia ve tarsus kısmı açık kahveren­gidedir. Yumurta, yuvarlağımsı 0.3 mm boyunda olup embriyonun bulunduğu uç hafif kabarıktır. Larva, sarı-krem renkte; baş açık, ağız parçaları koyu kahveren­gidedir.

Ortadoğu mercimek tohumböceği:

Ergin, 3.0-3.5 mm boyunda, vücudun yan kenarları az çok konkav, uzunca, basık ve silindir şeklinde; siyah ve kurşuni kıllarla kaplı ve beyaz tüylerle örtülüdür. Kanatlar üzerinde başa dönük “V” şeklinde bir bant vardır. İlk beş anten segmenti ile ön bacak tamamen, orta bacak femur başlangıcından itibaren açık kahve­rengidir. Orta femurun açık renk oluşu ile diğer türlerden ayrılır. Yumurta, açık sarı renkli, oval, bir ucu hafifçe kabarıktır. Boyu ortalama 0.55 mm’dir.

Ortadoğu mercimek Larva, tombul kıvrık olup, bacaksızdır. Pupa, serbest tohumböceği pupa tipinde, pürüzsüz ve parlaktır.

Akdeniz mercimek tohumböceği:

Ergin oval, koyu kahverengi olup, kanatlar üzerinde beyaz tüylerden oluşmuş bir veya iki bant bulunur. Vücut boyu 3.0-3.5 mırfdir. Son anten segmentinin açık renkli oluşu ile diğer türlerden ayrılır. Erkeklerde ise genellikle anten seg-mentlerinin tümü açık renkli ve arka femurda belirgin bir diş vardır. Yumurta, portakal sarısı renginde, üzeri bal peteği görünümünde olup, bir ucu daha geniş silindirik şekildedir. Boyu ortalama 0.52 mırfdir. Larva yeni oluşmaya başladı­ğında beyaz renkli, daha sonra baş kahverengiye dönüşmektedir.

1.2. Çok Döl Veren Türlerin Tanımı

Fasulye tohumböceği:

Fasulye tohumböceği ergininin vücudu uzunca oval, biraz yassı, açık veya koyu kahverengidir. Vücudun üzeri arkaya yatık sarı yeşil çok kısa tüylerle örtülü olup, açık gri tüylerle kaplı uzunca lekeler bulunmaktadır. Vücudun alt tarafı kırmızımsı sarı renklidir. Vücut büyüklüğü erkeklerde 3.1-4.2 mm, dişilerde 3.8-4.8 mırfdir. Antenleri 11 segmentli olup, ilk 4 segment ve son segmenti açık kahverengi diğerleri koyu kahverengidirler. Bacakları kırmızımsı kahverengindedir.

Fasulye tohumböceği’nin erkeği boyca küçük oluşu ve alttan son karın segmentinin dış kenarı içe doğru yuvarlak olması nedeniyle dişisinden ayrılır. Dişi boyca daha iri, son karın segmentinin çizgisi düzdür.

Yumurta, uzun ve ovaldir. Bir ucu sivrice, diğer ucu yuvarlak­tır. Yumurta, ilk konduğu zaman saydam parlak beyaz renklidir.

Zamanla renk donuklaşır, süt be- Şekil 85. Fasulye tohumböceği ergini (a), zararı (b). yazı olur. Açılıma yakın yumur­tanın yuvarlak ucunda larvanın kafası belirginleşir. Yumurtanın boyu 0.63-0.77 mırfdir.

Yumurtadan ilk çıktığı zaman larvanın gövdesi silindirik yapıda uzun olup, arkaya doğru gittikçe incelir, uzun tüylerle kaplıdır. Baş esmerimsi, vücut beyaz renklidir. Üç çift ince uzun göğüs bacağı vardır. Vücut uzunluğu 0.6-0.8 mm’dir. Yumurta­dan çıkan larva bir süre tanenin üzerinde dolaştıktan sonra, tane kabuğunu oyarak bir galeri (tünel) açar ve orada beslenir. Bu sırada larvanın gövdesi silindirik olup yay gibi kıvrıklaşır, ayaklar kaybolmuştur. Bu haliyle larva 1. dönem larvadan çok farklıdır. Son dönem larvanın vücut uzunluğu 3-3.5 mm’dir.

Pupa, tane kabuğunun hemen altındaki bir odacıkta oluşur. Bu durum tane kabuğu üzerinde yuvarlak yağ lekesine benzer renk değişimi ile kolayca anlaşılır. Zamanla lekenin rengi esmerleşir. îlk zaman parlak beyaz olan pupa rengi zamanla koyulaşıp matlaşır ve kirli sarımsıdan açık kahverengine dönüşür. Pupa boyu 2.9­4.6 mm’dir.

Börülce tohumböceği:

Uçan ve uçmayan olmak üzere iki formu vardır. Uçucu formdaki ergininin vücudu oval şekildedir ve üzeri kızıl kahve, parlak sarı ve beyaz tüylerle örtülmüştür. Anten segmentlerinin ilk dördü kızıl, diğerleri siyah renkli, erkekte yedinci halka genişlemiş biçimdedir. Kanat dikdörtgen şeklindedir. Kanadın üst kısmında küçük, fazla belirgin olmayan, ortada yan kenarlara doğru genişlemiş oldukça büyük ve uç kısımda olmak üzere siyaha yakın koyu üç leke ile süslenmiştir. Bacaklar kızıl kahve renklidir. Vücut uzunluğu ortalama erkekte 2.7 mm, dişide ise 2.9 mm’dir.

Uçucu olmayan formun dişisinde zemin rengi hemen hemen siyahtır ve bu nedenle üzerini kaplamış olan san ve beyaz kıllar gri gibi görünür. Kanattaki orta siyah leke uzamıştır. Uç kısmında beyaz enine bir bant bulunur. Son segment büyük olup, üzerinde uzunluğuna beyaz bir bant bulunur. Erkekte ise bu farklılık az belirlidir. Vücut uzunluğu erkekte ortalama 2.4 mm, dişide 3.2 mm’dir.

Börülce tohumböceğinin yumurtası yuvarlağa yakın, bir ucu daha sivri biçimde, kreme yakın renktedir. Zamanla sedef görünüşünü alır ve daha sonra donuklaşır. Yumurta boyu 0.26-0.32 mm’dir. Yeni çıkan larva uzun bacaklara ve toraks plakasına sahiptir. Yumurtadan çıkar çıkmaz taneye girer, beslendikten birkaç gün sonra deri değiştirir ve bacaklarla tüyler kaybolur.

1.3. Tek Döl Veren Türlerin Yaşayışı

Tek döl veren Bezelye, Bakla ve Mercimek tohumböceklerinin erginleri, konukçularının çiçeklenme devresinde görülürler ve doğada çiftleşerek, yumurtalarını tohumları şekillenmiş yeşil kapsüllere bırakırlar. Embriyonun gelişmesi ile meydana gelen larva, yumurtayı kapsüle yapıştıran salgı maddesini ve kapsül kabuğunu delerek tohuma girer.

Tohuma giren larvanın gelişimi, özlü körpe tohumların olgunlaşmasına paraleldir. Tohumda beslenen larva, olgun larva devresinde pupa olmadan önce, tohum kabuğuna doğru ilerleyerek, kabukta daire şeklinde şeffaf görünüşteki kapak arkasında pupa olur. Meydana gelen ergin bu kapağı itmek suretiyle tohumu terk ederek, ağaç kabukları arasında, ambarın kuytu yerlerinde, çuval kıvrımlarında kışlar veya tohum içinde diyapoz halinde kalır. Yılda 1 döl verirler.

1.4. Çok Döl Veren Türlerin Yaşayışı

Çok döl verenler Fasulye tohumböceği ve Börülce tohumböceği’dir.

Fasulye tohumböceği: Tarlada mayısın ilk haftasından İtibaren görülür. Bunlar ambarlardaki üründen uçup gelen veya kışı tabiatta saklı yerlerde geçiren erginlerdir. Temmuzun ilk yarısından sonra, fasulye tarlalarında kapsüller kurumaya başlar. Bu dönemde dişi, fasulye kapsülünü üstünden yemek suretiyle açtığı bir delikten veya kapsül üzerindeki çatlaklardan yumurta borusunu sokarak kapsülün çeperine veya tanelerin üzerine tek tek veya 4-20′ lik kümeler halinde yumurtalarını bırakır. Bir dişi 41-108 adet arasında yumurta koyabilir.

Yumurtalar ortalama 25°C sıcaklıkta 6 günde açılır, çıkan larva taneye girer, larva dönemi 20-26 gün sürer, 9-12 gün devam eden pupa dönemi sonunda, ergin fasulye kabuğunda yuvarlak bir kapakçık açarak dışarı çıkar. Eğer hasat gecikmişse fasulye kapsülünü delerek uçar. Hasat olgunluğuna gelmiş kapsülleri arar ve içine yumurta bırakır.

Fasulye tohumböceği, Marmara Bölgesi nde 1.5-2 dölü tarlada, diğerleri ambarda olmak üzere yılda ortalama 5, Orta Anadolu’da 4-5, Ege ve Karadeniz’de 3-5, Güneydoğu Anadolu’da 3—4 döl verir.

Börülce tohumböceği: Erginler yumurtalarını tarlada olgun kapsüllere, ambarda kuru tohumlara bırakırlar. Tohum içindeki gelişme birinci gruptaki gibidir. Ancak ergin diyapozu yoktur. Çıkan erginler tekrar yumurta bırakırlar. Böylece yeni nesillerin devamlı çoğalmaları ile çok bulaşık bir tohumda, çeşitli devrelerde olan larva, pupa ve çıkmaya hazırlanan ergin görmek her zaman için mümkündür. Larvaların gelişebilmeleri, tohum içindeki su miktarı ile ambar sıcaklığına ve orantılı neme bağlıdır.

Börülce tohumböceği, Marmara Bölgesi’nde yılda 6, Karadeniz ve Ege’de 3-5. Güneydoğu Anadolu’da 3-4 döl verir.

2. ZARAR ŞEKLİ, EKONOMİK öNEMİ VE YAYILIŞI

Baklagil tohumböceklerinin larvaları, konukçulan olan baklagil taneleri içinde bes­lenmeleri süresince, oyuklar meydana getirerek tanenin besin değerini düşürdükleri gibi dışkı ve vücut artıkları ile de kirletirler. Çok döl veren türlerin devamlı üremeleri sonucu, delinmiş ve içinin büyük kısmı yenilerek besin değerlerini tamamen yitirmiş olan taneler, hayvan yemi ve gübre olarak dahi kullanılmazlar.

Baklagil tohumböcekleri, larvaları beslenmeleri sonucunda tanelerde kalite, çimlenme gücü ve ağırlık kayıplarına neden olurlar. Bu şekilde zarar görmüş, iç ve dış piyasada önemli yeri olan baklagillerin, pazar değeri de düşer.

Baklagil tohum böcekleri, Ülkemizin baklagil ekimi yapılan tüm bölgelerinde yaygın olarak bulunmaktadır.

3. KONUKÇULARI

Bezelye tohumböceği : Bezelye

Bakla tohumböceği : Bakla ve fiğ

Mercimek tohumböceği: Mercimek ve fiğ

Börülce tohumböceği : Börülce, nohut, bezelye

Fasulye tohumböceği : Fasulye, börülce, nohut mürdümük

 

4. DOĞAL DÜŞMANLARI

Ege ve Marmara Bölgesinde Triaspis îhoracica (Turtis) (Hym.: Trichogramma-tidaej’in Bakla tohumböceği, Bezelye tohumböceği ve Mercimek tohumböceği’nin larva ve pupa parazitoidi olduğu tespit edilmiştir.

Dinarmus laticeps (Ashmead) (Hym.: Trichogrammatidae) Bezelye tohumböceği ve Mercimek tohumböceklerinin larva parazitoididir. Ayrıca Baklagil tohumböcek-lerinin asalağı olan Pyemotes (-Pediculoides) ventricosııs Newp.’un kültürleri bozduğu ve popülasyonu kontrol edecek güçte olmadığı saptanmıştır. Ayrıca Anysopteromalos calandiae Howart. (Hym.: Pteromalidae) Callosobnıchus macıdatus F.’un parazitoidi olup, Güneydoğu Anadolu ve Ege Bölgelerinde saptanmıştır.

 

5. MÜCADELESİ

Baklagil tohumböceklerine karşı tarla mücadelesinden sonra, ambarda çoğalan türlerin zararını önlemek amacı ile ambar mücadelesi de uygulanır.

5.1. Kültürel önlemler

Geç ekilen fasulyelerde, zararlının tarlada bulaşma oranı erken ekilenlere göre çok az olmaktadır. Bu nedenle ağır zarar görülen bölgelerde geç ekim yapılması önerilir.

Hasadı geciktirilmiş ve hasat edilerek tarlada yığınlar halinde bırakılarak harmanı gecikmiş fasulyelerde, geçen süre ile orantılı olarak bulaşma çok fazla olmaktadır. Bu nedenle hasat ve harmanın geciktirilmeden yapılarak; ürünün, temizliği önceden yapılmış ambara çuvallar içinde alınmasına özen gösterilmelidir. Hasat sonrası tarlada kalan artıklar pullukla derine gömülmeli veya yakılmalıdır.

Temiz tohumluk kullanılmalıdır. Tarladaki gerekli önlemleri alınmış ürün, çuvallar içinde, temizliği yapılmış, ilaçlanmış, pencerelerine kafes telleri takılmış ambara yerleştirilir. Ayrıca ambara bulaşık ürün, çuval veya malzeme konulmamalıdır.

5.2. Kimyasal Mücadele

Tek döl veren türlerde yapılacak ürün fumigasyonununda amaç, tohumluk olarak kullanılan ürünlerden tarlaya intikal edecek bulaşmaları engellemektir. Çok döl veren türlerde ise, tarlada yapılacak uygulama depoya intikal edecek üründeki zararlı popülasyonunu düşürmek amacı ile yapılır. Zararlının depoda çoğalmasını önlemek için hasat sonrası ürünün fümige edilmelidir.

5.2.1. İlaçlama zamanı

Tarla ilaçlamaları:

Tek döl veren türlere karşı tarla ilaçlamaları: Tarlada yılda tek döl veren Baklagil tohumböceklerine karşı mücadele, bitkiler çiçeklenme başlangıcında iken yapılır. Gerekirse 10 gün ara ile ikinci uygulama yapılabilir.

Çok döl veren türlere karşı tarla ilaçlamaları: Çok döl veren Fasulye tohumbö­ceği ile bulaşık olduğu bilenen sahalarda fasulye çeşidinin gelişmesi ve ekim zamanı göz önünde tutulmak kaydı ile fasulye bitkilerinde alt kapsüller kuru oluma girer girmez, önerilen ilaçlardan birisiyle 10-14 gün ara ile 2-3 ilaçlama yapılarak tarla dönemindeki bulaşmalar önlenir. Alt kapsüllerin kurumasından hasat ve harmana kadar geçen süre iyice hesaplanmalı ve ilaçlama aralıklarının ona göre ayarlanmasına dikkat edilmelidir. Tarla ilaçlamasında etki %100 olmadığından, zararlı ile bulaşık olan alanlardan elde edilen ürünlerde muhakkak ambar ilaçlaması yapılmalıdır.

Depo ilaçlamaları:

Her zaman yapılabilir. Ancak depo boş iken. ürün konulmadan 15-20 gün önce ilaçlamanın yapılması gereklidir.

Koruyucu amaçlı ürün ilaçlaması:

Bu ilaçlama ambarlarda döl vermeye devam eden türlerin zararını önlemek amacıy­la, ürün ambara konulurken uygulanır. Burada uygulanacak teknik, ilaçla ürünün homojen karışımını sağlayacak yeterlikte olmalıdır. Bunun için küçük miktar­lardaki bakliyat için ilaçlama bidonları amaca uygun olarak kullanılır. Bidon içine ilaçlanacak hububat ve yeterli ilaç konulduktan sonra bidon 4-5 dakika süreyle çevrilir. Bundan sonra ürün alınarak ambara konulur. İlaçlanacak ürün miktarı fazla ise birer tonluk partiler halinde ilaçlanır. Bu miktar hububat, uygun bir örtü üzerine dökülür. Yeterli miktardaki ilaç, yığın üzerine homojen bir şekilde dağıtılır. Daha sonra yığın kürekte 5-6 kez aktarılarak karışım sağlanır ve ürün ambara alınır.

Ürün fümigasyonu:

Hasattan önce bulaşma saptanmış baklagil tohumlarının hasattan hemen sonra çok döl veren tohumböceklerine karşı fümige edilmesi en uygundur. Şayet bu yapılmamış ise üründe zarar veya zararlı görüldüğünde hemen fümigasyon yapılmalıdır.

5.2.2. Kullanılacak bitki koruma ürünleri ve dozları

Bakanlık tarafından yayınlanan Bitki Koruma Ürünleri Kitabında tavsiye edilen bitki koruma ürünleri ve dozları kullanılır.

5.2.3. Kullanılacak alet ve makineler

Tarla ilaçlamalarında, hidrolik tarla pülverizatörü, sırt pülverizatörü (mekanik, otomatik, motorlu) veya sırt atomizörü kullanılmalıdır. Boş ambar ilaçlamasında sırt pülverizatörü (mekanik, otomatik, motorlu) veya sırt atomizörü kullanılır.

5.2.4. İlaçlama tekniği

Tarla ilaçlaması: Sabahın erken saatlerinde veya akşamüstü serin ve durgun bir havada tarladaki bitkilerin her tarafının özellikle tüm kapsüllerin ilaçlanmasına özen gösterilerek yapılmalıdır.

Depo ilaçlaması: Boş amban ilaçlamaya başlamadan önce ambarın her tarafı sert bir süpürge ile iyice süpürülerek toplanan süprüntüler yakılır. Bütün delik ve çatlaklar gözden geçirilerek onanlır. Ambarın her tarafının yüzey ölçüleri hesap edilerek, kalibrasyondan sonra cetvelde belirtilen ilaçlardan biri (su emen yüzeyler için WP, su emmeyen yüzeyler için EC) yüzeye püskürtülür. Tavsiye edilen ilaç miktarı, m2 üzerinden hiç kuru yer kalmayacak şekilde bütün yüzeylere püskürtül mel i d ir.

Koruyucu ürün ilaçlaması: Tohum ilaçlamalarında kullanılan ilaçlama bidonuna, 10 kg ürüne önerilen ilaç üzerinden hesap edilerek, her ikisi birlikte konulduktan sonra, bidon 4-5 dakika çevrilerek ilacın ürüne iyice karışması sağlanır. Bu süre sonunda ürün bidondan alınarak ambara konur. Az miktarda Baklagil tohumlan için bu yöntem uygulanır. Çok miktardaki ürün için ise daha pratik olan şu metot tercih edilmelidir.

İlaçlanacak ürünün bir ton kadan düz bir yere ince bir tabaka halinde serilir. Bir tarafı tuzluk gibi delinmiş konserve kutusu veya bir elek içine toz ilaç koyularak, yere yayılan ürün için tavsiye edilen doz, eşit gelecek şekilde her tarafa serpilir. Karşılıklı iki kişi kürekle bu serili ürünü aktararak, ilacın ürüne iyice karışmasını sağlarlar. İlaçlanan bu tohumlar ambara konulur. Böylece depolanacak olan ürün birer tonluk partiler halinde ilaçlanmış olur. İlaçlama rüzgârsız havada açık bir yerde yapılmalıdır.

Ürün fümigasyonu: Metil bromid fumigasyonu, depolarda, fumigatuvarlarda veya çadır altında uygulanır. Çok düşük sıcaklıklarda gaz haline dönüşmesi nedeniyle düşük sıcaklıklarda uygulanır. Gazlama süresi 24 saattir.

Hidrojen fosfür etkili maddeli fumigantlar çadır altında ve yapı bakımından uygun gaz kaçırma olanağı olmayan, iyi bandajlama yapılabilen depolarda; hacim, ton ve çuval üzerinden gerekli miktarlardaki doz hesaplanarak, yığın ve çuval içlerine veya çuval aralarına bırakılmak suretiyle uygulanır. Gazlama süresi sıcaklığa bağlı olarak; 10°C’nin altında Hidrojen fostur ile fümigasyon yapılmaz.

– 10-15°C’de5gün

– 16-20°C’de4gün

– 20°C’nin üstünde 3 gün’dür.

Fümigasyona ait ayrıntılı bilgi, “Depolanmış Ürün Zararlıları Zirai Mücadele Tek­nik Talimatı”nda yer alan “Hidrojen Fosfür, Metil Bromid ve Diklorvos Etkili Maddeli Preparatların Depolanmış Ürün Zararlılanna Karşı Fümigasyon Yöntemi­ne Göre Uygulaması Zirai Mücadele Teknik Talimatında verilmiştir .